Het ontembare spook
Er is de laatste tijd weer veel te doen over onafhankelijkheid. Hoewel de regels duidelijk zijn kan elke wetenschappelijke activiteit verzanden in een gevecht tegen de schijn van belangenverstrengeling. Dat spook wordt door belanghebbenden te pas en te onpas uit de kast getoverd.
Natuurlijk schrijven wij wetenschappers niet toe naar een wenselijke uitkomst van de opdrachtgever (het idee alleen al). En de beloning is niet afhankelijk van de uitkomst van het onderzoek (nee, dat is helder). En ja, een uitkomst kan ongunstig zijn voor de opdrachtgever en wij noemen ook keurig de namen van de opdrachtgever bij publicatie.
Als wetenschapper groeien we op in een bepaald milieu, klimmen we op de maatschappelijke ladder en maken deel uit van sociale netwerken. De meeste wetenschappers wonen namelijk niet op een eiland, beschikken niet over onuitputtelijke eigen financiële bronnen, en zitten niet de gehele dag onafhankelijk te wezen. Er bestaan altijd sociaal-maatschappelijke bindingen en financiële relaties.
Discussies over onafhankelijkheid vinden nooit plaats in het witte (rijke eilandbewoner) of zwarte gebied (marionet in handen van opdrachtgever), maar ergens tussen de vele tinten grijs.
Met één pennenstreek is de suggestie van belangenverstrengeling gewekt
De confrontaties: “Oeps, en u heeft een stuk geschreven terwijl uw vroegere buurmeisje voor dat bedrijf werkt, en met wie u u via LinkedIn nog contact onderhoudt!” “U heeft een stuk geschreven voor bedrijf X, foei!” De wetenschapper: “Uh, maar het stuk voldoet aan de wetenschappelijke normen, ik heb alle regels in acht genomen, het onderzoek had al plaatsgevonden, die mening heb ik al eerder geuit, maar…”
Voor mensen met een ander belang voldoen deze argumenten nooit. Het opwerpen van de schijn van belangenverstrengeling is een spook dat niet te bevechten is. Al stellen we regels op, en plakken daar ter verdediging zelf nog meer regels aan vast. Zelfs dan is met één pennenstreek de suggestie gewekt. Dan is maar één verweer mogelijk: wees transparant over de opdrachtgever, schets de context en wijs naar de inhoud. Wetenschappers gaan voor de inhoud en staan open voor ieder gevecht daarover.
Als eenmaal de kaart van schijn van belangenverstrengeling is getrokken door personen die daar zelf belang bij hebben, vindt geen gevecht op de inhoud plaats. Nooit.
